تنبلی چشم یا آمبلیوپی اختلالی در بینایی فرد است که باعث میشود دید یک چشم و گاهی دو چشم کاهش پیدا کند به طوری که حتی با اصلاح عیب انکساری (با استفاده از عینک و لنز و ….) و رفع مشکلات ساختمانی چشم نیز برطرف نشده و ادامه می یابد. این اختلال هرچه دیرتر تشخیص داده شود درمان دشوارتر میشود و میزان بهبودی کمتر خواهد بود به طوری که اگر درمان در سنین ۱۰ تا ۱۲ سالگی آغاز شود،دید کامل نخواهد شد و پس از ۱۲ سالگی نیز اثری در بهبود دید چشم ندارد. بر اساس آمارهای جهانی ۲۸۵ میلیون نفر در دنیا دچار اختلالات بینایی هستند و ۳۹ میلیون نفر ایشان نابینا هستند. در منطقه خاور میانه ۲۳.۵ میلیون نفر اختلالات بینایی دارند و ۵ میلیون نفر نابینا هستند. در کشور ما ایران ۴ میلیون نفر اختلال بینایی دارند و حدود ۶۰۰ هزار نفر نابینا هستند. این در حالیست که ۸۰% از نابیناییها در حال توسعه قابل اجتناب هستند و ۹۰% از این موارد قابل اجتناب به کشورهای در حال توسعه اختصاص دارند.
نکته قابل توجه اینکه در بیشتر موارد ظاهر چشم تنبل کاملا طبیعی است و هیچ نشانه ای از بیماری در آن دیده نمی شود به همین دلیل پدر و مادر و اطرافیان متوجه خطر مهمی که بینایی کودک را تهدید می کند نیستند .لذا تنها راه پیشگیری از “تنبلی چشم ” تشخیص به موقع عوامل ایجاد کننده آن است و از آنجا که بسیاری از این عوامل برای خانواده‌ها ناشناخته است. چشم همه کودکان می بایست حداقل ۴ بار هرسال ( در سنین ۶-۳ ) قبل از دبستان غربال شود. تنبلی چشم یکی از شایع ترین علل کاهش دید قابل پیشگیری در دهه اول زندگی است. میزان شیوع آن از ۲ تا ۵ درصد در ایران و کشورهای مختلف گزارش شده است. متاسفانه در صورت عدم درمان اثرات کمی دید آن تا آخر عمر برای بیمار باقی خواهد ماند. علت های عمده و اصلی ذکرشده برای آمبلوپی عیوب انکساری تصیح نشده ، انحرافات چشمی و محرومیت از دید می‌باشد. درمان معمول آن بستن چشم بهتر یا تار کردن تصویر آن با آتروپین است. امروزه با وجود پیشرفت های زیادی که در درمان بیماری های چشمی حاصل شده است هنوز سوالات زیادی در مورد نامگذاری، علت، روش و سن غربالگری، روش و نوع درمان، زمان خاتمه و اثرات و عوارض آن، علت و میزان عود آمبلوپی مطرح است.
علائم آمبلوپی: (انحراف و تنبلی چشم) کودکی که چشم او در حال تنبل شدن است ، ممکن است شکایتی نداشته باشد و والدین او نیز از این قضیه خبر نداشته باشند، و وقتی متوجه مسئله میشوند که دیر شده باشد. پس به یاد داشته باشیم چشم در حال تنبل شدن معمولا ظاهری طبیعی دارد، لذا معاینه چشم همه بچه ها ضروری است تا افراد در معرض تنبلی چشم را پیدا کنیم و پیشگیری لازم را انجام دهیم. ممکن است کودک از ضعف بینایی، خستگی چشم و یا سردرد شکایت داشته باشد و یا اینکه علایم بیماری های مسبب تنبلی چشم نظیر انحراف چشم و کدورت های مسیر بینایی مثل آب مروارید و کدورت قرنیه منجر به تشخیص شوند. درمان آمبلوپی: راه های بینائی در مغز، در سال اول زندگی تکامل زیادی می یابند، و تا سن ۹ تا ۱۰ سالگی تکامل و رشد این راه های عصبی پایان می پذیرد. چنانچه تنبلی چشم تا این سن پیشگیری نشود، به کم بینائی دائمی و غیر قابل علاج منجر خواهد شد. تصحیح عیوب انکساری : در اغلب موارد تصحیح عیب انکساری شاید تنها اقدام لازم باشد وکودک پس از استفاده از عینک بینایی کامل پیدا کند. بستن چشم خوب: بستن تمام وقت چشم خوب به مدت یک هفته به ازای هر سال سن کودک می باشد و اگر سه دوره این درمان را تکرار کردیم و موثر نبود بدین معنی است که آمبلیوپی به درمان مقاوم بوده و باید یک بررسی مجدد جدی از نظر بیماریهای عضوی و بررسی دید رنگ انجام شود. در طول درمان با این روش مثل افراد یک چشم توصیه میشود حتما از عینک محافظ استفاده گردد. با توجه به این مسئله که بستن تمام وقت ممکن است باعث از بین رفتن دید دو چشمی و فیوژن شود و شانس آمبلیوپی در چشم مقابل وجود دارد.
گردآورنده: سرکار خانم غفوری (مربی بهداشت)
تایید کننده: سرکار خانم خمّر (مدیریت آموزشگاه)
منبع: برنامه غربالگری چشم کودکان،دانشگاه علوم پزشکی ایران،معاونت بهداشتی