بیش‌تر مادر و پدرها جمله‌ی «حوصله‌ام سر رفته» را بارها بارها از فرزندشان شنیده‌اند. هنگام شنیدن این جمله بعضی از والدین فهرستی از فعالیتها که به نظرشان جالب است را برای کودک ردیف می‌کنند، بعضی کودک را به سراغ تلویزیون و تبلت و اسباب‌بازی‌های پر زرق و برق می‌فرستند و بعضی هم همراه با کودک‌شان بازی‌هایی که به نظر خود جالب می‌آید را انجام می‌دهند.اما باز هم کودک این جمله را تکرار می‌کند. چنین شرایطی سوال «با فرزند بی‌حوصله‌ام چه کنم؟» را برای بسیاری از پدر و مادرها به وجود می‌آورد.
بی حوصلگی چیست و چرا حوصله مان سر می رود؟
بی‌حوصلگی یک وضعیت روانی موقتی است که فرد در آن احساساتی ناخوشایند، بی‌علاقگی به اتمام کارهای خود و همچنین مشکلاتی در زمینه حفظ تمرکز را تجربه می کند. بدین ترتیب با وجود آن که ممکن است چندین کار ناتمام یا عقب افتاده وجود داشته باشد، شخص تمایلی به انجام آنها ندارد و نمی تواند ذهن خود را درگیر امر جدیدی کند.
علل مختلفی برای بی‌حوصلگی در کودکان خردسال عنوان شده است. کمبود استراحت کافی، فقدان تحریکات ذهنی، تغذیه نامناسب و یا تکرار بیش از حد در روتین روزانه از جمله مهم تریت علل بروز بی‌حوصلگی است.
کودکانی که حساسیت بیشتری نسبت به سیستم های پاداش دهی والدین مانند تمجید و تحسین کلامی دارند تا در وضعیت رضایت از خود قرار بگیرند، به طور مستقیم با ریسک بالاتر بی حوصلگی های مکرر و طولانی مدت رو به رو خواهند بود.
اساسی ترین دلیل بی حوصلگی در کودکان، تحریک کنندگی و انگیزه بخشی ضعیف فعالیت ها است. در واقع اگر کاری که ذهن کودک درگیر انجام آن شده است بیش از اندازه سخت یا ساده باشد و در عین حال مفهوم جالبی نداشته باشد، فرزندتان به سرعت خسته و بی حوصله خواهد شد.
قدرت کنترل پایین فرزندان در زمینه های متفاوت نیز می تواند به بی حوصلگی در آنها منجر شود. بر اساس یافته های این مطالعه دوره های ابتلا به بی‌حوصلگی در دانش آموزانی که فعالیت های اوقات فراغت آنها توسط والدین برنامه‌ریزی می شد بسیار بالاتر از گروهی بود که خود مسئول تصمیم گیری در این مورد بودند.
لحظه را جشن بگیر
ممکن است هر باری که کودک شما دور خانه می چرخد و می گوید که هیچ کاری ندارد انجام دهد، شما حرص بخورید، اما درواقع او از این موضوع سود می برد چرا که با این کار قدری از زمانش می گذرد. زمان بدون هیچ برنامه ای، او را مجبور به خلاقیت می کند. این موضوع همچنین ممکن است به یادگیری او برای گسترش چیزهای مناسب، چیزهایی مثل این که چطور برنامه ریزی کند و خودش را نظم دهد کمک خواهد کرد.
این تمام ماجرا نیست: داشتن زمان خالی، درس های ارزشمندی برای حل مشکلات و خودانگیختگی به او می دهد. نکته دیگر این است وقتی کودکی مدام از یک برنامه به برنامه دیگر می رود، برای انتخاب هایش آزادی لازم را ندارد. وقتی کودک شما می گوید حوصله اش سررفته به خودت بگو «خیلی خوشحالم» این موضوع یک چیز عالی است که می تواند از فشار کاسته و بفهمد که می خواهد چه کار کند نه این که دیگران به او بگویند که چه کاری انجام دهد.
قضیه از کجا آب می خورد؟
۱–اوضاع بدنش ردیفه؟
الف) کم خونی یکی از علل مهم بی حوصلگی و پرخاشگری است. زمانی که کودک دچار کم خونی می شود مواد غذایی کافی به مغز نمی رسد و کودک دچار بی حوصلگی می شود. هم چنین کمبود ویتامین۱۲B و اسید فولیک که منجر به کم خونی می گردند نیز می تواند باعث ایجاد بی حوصلگی شود.
ب) غده تیروئید هورمون هایی ترشح می کند که بر سوخت و ساز بدن تاثیر قابل توجهی دارند و اگر کارکرد آن کم یا زیاد شود، باعث بی حوصلگی و پرخاشگری می شود.
ج) اختلال در کار غده های فوق کلیوی سبب اختلال در کارکرد هورمون های تیروئید و انسولین می شود که یکی از اثرهای آن اختلال در خلق و خو و بی حوصلگی است.
د) یکی از علت های اساسی بی حوصلگی، بی صبری و پرخاشگری کودکان تغذیه نامناسب است. باید تلاش کرد هم نوع غذا مناسب باشد و هم زمان غذا خوردن برای کودک خوش آیند باشد. هیچ گاه نباید کودک را در هنگام غذا خوردن وادار به عجله کرد.هم چنین غذا با حضور همه اعضای خانواده موجب نشاط و پرحوصلگی کودک می شود.
۲–شاید علت روانی و زیستی داره
الف) کودکی که همیشه یک برنامه یکنواخت دارد و وسیله مناسبی برای سرگرمی ندارد به طور قطع پس از مدتی دچار بی حوصلگی می شود و غرزدن را آغاز می کند.
ب) دلیل بسیاری از رفتارهای کودک جلب توجه است. ممکن است پدر و مادر به دلیل مشغله فراوان، به اندازه کافی به نیازهای عاطفی کودک توجه نکنند؛ به همین دلیل او می کوشد که با بی حوصله نشان دادن خود، توجه آن ها را جلب کرده و به آن ها نزدیک شود.
ج) گاهی پدر و مادر به دلیل های گوناگون چون ترس از بیماری یا بی ادب شدن کودک، او را از دیگران جدا می کنند و اجازه بازی با همسالان را به او نمی دهند. این کار می تواند زمینه بی حوصلگی کودک را فراهم کند.
د) زمانی که پدر و مادر در همه فعالیت ها همراه کودک باشند، کودک متوقع بار آمده و انتظار دارد که والدین همیشه او را همراهی کنند. او این توقع را با گفتن جمله «حوصله ندارم» ابراز می کند.
ه) گاهی پدر و مادر یا اطرافیان کودک بی حوصله اند و دائم این لفظ را تکرار می کنند؛ بنابراین کودک از این رفتار الگو می گیرد.
راه حلها
۱. سعی نکنید در پاسخ به شکایت فرزندتان فهرستی از ایده های مختلف را ارائه بدهید . به ویژه اینکه القائات خلاقانه شما برای فرزندتان چندان جالب به نظر نمی رسند. به جای این کار با صدایی خوشایند به فرزندتان پیشنهاد کنید برای پر کردن وقتش کمی از کارهای خانه را انجام دهد . اغلب آنها به چنین تشویقی نیاز دارند تا فهرست کاملی از احتمالات را مطرح کنند.
۲. مدت زمانی را که فرزندتان مشغول تماشای تلویزیون است یادداشت کنید. گرچه این فعالیتها منافع خاصی دارند ، اما خلاقیت را از بین می برند. وقتی این برنامه ها محدود شوند بچه ها از وقت خود به صورتی خلاق تر استفاده می کنند.
۳. کودک را با نوعی سرگرمی یا فعالیتی ورزشی سرگرم کنید که طی آن بتواند انواع برنامه های قابل اجرا را خلق کند.
۴. ببینید آیا منبع سرگرمی دائمی برای فرزندتان بوده اید؟ اگر جوابتان مثبت است به سختی می توانید این موقعیت را تغییر دهید . شما باید کم کم این عادت را تغییر دهید به این ترتیب که ابتدا او را به انجام فعالیت خارج از خانه تشویق کنید ، سپس مدت مشارکت در کار دیگر را افزایش دهید.
۵. به شکایتهای فرزندتان کمتر توجه کنید و به صداهای نامفهومی که تولید می کند : “اه” ، ” اوه” ، ” اوووم” توجهی نکنید. وقتی فرزندتان در می یابد که کمکی به او نمی کنید کاری برای انجام دادن پیدا خواهد کرد.
۶. فرزندتان را تشویق کنید تا فهرستی از “وقتی حوصله ام سر رفت چه کاری انجام دهم ” تهیه کند و آن را در جایی مناسب بچسباند. هر گاه که موقعیتی مشابه برای سررفتن حوصله اش پیش آمد پیشنهاد کنید که به فهرست خودش مراجعه کند.
تحسین و درنگ
در نهایت، به یاد داشته باشید که کودک شما کسل بودنش را به شما اعلام می کند که شما را امتحان کند. گاهی من کسل هستم معنی واقعی اش این است که می خواهم مادر یا پدرم قدری به من توجه کنند.» در این موارد آنها را ده دقیقه ناز و نوازش کنید و یک کتاب با هم بخوانید.
بعد به او بگویید که حالا برو بازی کن. وقتی که کودک شما راهی برای مشغول کردنش پیدا می کند حتما او را تحسین کنید. درواقع شما می خواهید با روشی ظریف حس مدیریت کردن زمان او را تقویت کنید. این موضوع بسیار ساده است مثل این که به او بگویید آفرین خیلی خوب با خودت بازی کردی.
گردآورنده: سرکار خانم نیلیاتی (مربی پیش 2)
تایید کننده: سرکار خانم خمّر (مدیریت پیش دبستانی)
منبع: سایت تابناک