بیش فعالی

مقدمه

انسان ها دارای عملکردهای شناختی مختلف مانند توجه و حافظه هستند. توجه، قدم آغازین در پردازش و عبارت است از :

توانایی انتخاب بخشی از اطلاعات محیطی برای پردازش بعدی و براساس آن، تمرکز و آگاهی اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی و مشکلات شناختی وابسته به آن، گسیختگی های زیادی را در زندگی روزمره کودکان ایجاد می کند که نه تنها کودک بلکه خانه، مدرسه و جامعه را نیز به تاثیر و تاثر می کشاند. در حال حاضر این اختلال آمار بالایی از این کودکان را به خود اختصاص داده است و خانواده های زیادی را نگران کرده است.

به نقل از همان اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی نوعی اختلال مزمن و شدید در رشد روانی است که ریشه در رفتارهای بی توجهی، بی قرارانه و اساس انگیزش آنی دارد. شروع آن در اوایل کودکی یعنی پیش از 7 سالگی است و تقریبا همیشه قبل از 5 سالگی و اغلب پیش از سن دو سالگی مشخص می شود. معمولا تا دوران نوجوانی و بلوغ ادامه یافته و شخص را در معرض پاره ای از نابهنجارهای رشدی – شخصیتی قرار می دهد. پیامدهای مضر آن شامل نقض قانون و سایر رفتارهای آزارشی اجتماعی و عدم موفقیت در مدرسه می شود. مطالعات طولی نشان می دهد که رفتارهای بی قرارانه و بی توجهی، خطری قابل گسترش است.

افراد دارای اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی در سراسر زندگی خود به این اختلال مبتلا هستند. کودکان دارای اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی، غالبا دارای اختلال نافرمانی و اختلال سلوک و رفتار همراه با مسائل و مشکالت اجتماعی، رشدی و تحولی می باشند.

کودکان دارای این اختلال ، توانایی توجه دقیق به جزئیات را ندارند؛ در انجام تکالیف درسی یا سایر فعالیت هااز روی بی احتیاطی مرتکب اشتباه می شوند.

اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی

اختلال نقص توجه – بیش فعالی از سالیان بسیار دور مورد توجه قرار گرفته است. جرج استیل پزشک انگلیسی گروهی از پسران را به عنوان بی توجه، تکانشی، بی توجه به قانون و پرخاشگر توصیف کرده است.

اختلال کمبود توجه و بیش فعالی به نوعی از اختلالات کودکان اطلاق می شود که نسبت به کودکان عادی دارای مشکلات در شناخت، رشد و رفتارشان می باشند. این تشخیص توسط مقیاس طبقه بندی بین المللی بیماری ها ارائه شده است. تشخیص قطعی وقتی داده می شود که مشکالت کودک، نسبت به همسالان زیادتر و بیش از یک جلسه باشد.

این اختلال از شایع ترین اختلالات روانی است که در کودکان تشخیص داده می شود و 92 تا 42 درصد تمام موارد ارجاعی به کلینیک های راهنمایی کودک را شامل می شود. علاوه بر آن، درصد قابل ملاحظه ای از ارجاع ها به مراکز درمان بزرگسالان را تشکیل می دهد.

به این ترتیب در هر مدرسه ممکن است یک یا دو کودک را پیدا کنیم که به مشکل نارسایی توجه مبتلا باشند. کودکان و نوجوانان دارای این اختلال نمی توانند توجه خود را متمرکز کنند و در فعالیت هایی چون تمرکز حواس، گوش دادن و یادآوری مشکل دارند. این افراد دچار حواس پرتی، بی توجهی، تکانشگری و فزون

جنبشی هستند و معمولا در یادگیری و تمام کردن کارها، دوست یابی و حفظ دوستان مشکل دارند. البته تمام افرادی که دچار این اختلال هستند، این نشانه ها را بروز نمی دهند.

کودکان دچار این اختلال بدون اینکه فکر کنند، مدام به اطراف خود حرکت می کنند. آنها ممکن است خواسته ها و انتظارات اطرافیانشان را درک کنند، ولی به دلیل اینکه قادر به توجه کافی نیستند و نمی توانند مدتی آرام بنشینند و تمرکز کنند، توانایی پیروی کردن از دستورهای آنان را ندارند.

کودکی که با اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی متولد می شود یک عکس العمل منفی در اطرافیان ایجاد می کند و شاید بتوان به خانواده او حق داد، چرا که ذهنیت آنها به دنبال یک کودک سالم بوده است).

بیش فعالی اختلال ویژۀ سیستم عصبی مرکزی است که کنترل فعالیت های حرکتی را برای کودکان دشوار می سازند. این دسته از کودکان الزاماً همیشه فعال نیستند؛ اما بی قرار و ناآرام به نظر می رسند. والدین می گویند که کودکشان نمی تواند در طول صرف غذا بنشیند یا به سرعت از کاری به کار دیگر می پردازد و یا هرگز ساکت نمی شود.

آموزگاران می گویند که این دسته از دانش آموزان، همیشه در حال انجام کاری هستند. آنها از جای خود بلند می شوند تا مدادشان را بتراشند، با قلمشان یا انگشتشان روی میز می زنند. تکالیفشان را خیلی سریع و غالباً غلط انجام می دهند، پشت میزشان وول می خورند. این رفتارها، اغلب بی هدف و بدون تمرکز انجام می شوند.

نشانه هاي اختلال کمبود توجه – بیش فعالی

کودکان به لحاظ فعالیت های حرکتی بسیار متفاوت هستند. آنها تمام مدت روز در حال فعالیت و جنب و جوش هستند به خصوص زمانی که مضطرب و هیجان زده می شوند، اما تفاوت آنها با کودکانی که مبتلا به اختلال کمبود توجه – بیش فعالی هستند، در نشانه هایی است که در این کودکان به صورت پایدار، همیشگی و در تمام طول روز، خانه، مدرسه، اجتماع و در جمع دوستان و همسالانشان مشاهده می شود. این علائم از سه جنبه مورد بررسی قرار می گیرند:

الف) کمبود توجه:

عدم توانایی در تمرکز و توجه کافی هنگام انجام کارها و فعالیت های روزانه. مثل انجام تکالیف درسی و وظایف

خانگی

احتمال ابتلا به مشکالت شنوایی؛

بی توجهی به سخنان دیگران؛

ناتوانی در پیروی از فرمان ها و دستورالعمل ها؛

ناتوانی در طبقه بندی و سازمان دادن امور؛

عدم تمایل به انجام کارهایی که نیازمند فعالیت فکری و تمرکز هستند؛

گم کردن مداوم اشیا، اسباب بازی ها و وسایل مدرسه؛

حواس پرتی؛

داشتن رفتارهای تکانشی؛

ناتمام کذاشتن کارها

ب) بیش فعالی

ناتوانی در آرام نشستن؛

دویدن، پریدن، جهیدن و بالا رفتن های بیش از اندازه از میز و صندلی های اتاق ناتوانی در انجام بازی های مالیم و آرام؛

پرجنب و جوشی زیاد هنگام انجام کارها؛

تند صحبت کردن و قطع کردن سخنان دیگران؛

شتاب در پاسخ دادن به سواالت و پاسخ دهی نامناسب؛

بی صبری؛

داشتن خوابی ناآرام.

ج) نوع ترکیبی

داشتن علائم کمبود توجه و بیش فعالی به طور همزمان.

البته کودکان مبتلا به کمبود توجه – بیش فعالی به طور ناخودآگاه و کاملاً غیرعمدی این علائم را از خود نشان می دهند و هیچ کنترلی بر رفتار و اعمال خود ندارند.

معیار برآورد شدت اختلال بیش فعالی – کمبود توجه خفیف: نشانه هایی اندک یا هیچ اضافه بر نشانه های لازم برای تشخیص و کمترین یا هیچ نقص در مدرسه و عملکرد اجتماعی.

نشانه ها یا نقص عملکرد متوسط، بین خفیف و شدید.

شدید:

به طرز چشمگیری بیشتر از نشانه های الزم برای تشخیص اولیۀ اختلال کمبود توجه همراه با نقص جدی و طوالنی مدت در عملکرد برابر کودکان هم سن و سال در مدرسه و در خانه نقش وراثت در اختلال بیش فعالی اغلب والدین کودکان با بیش فعالی اظهار می دارند رفتار فرزندشان، در دیگر اعضای خانواده نیز وجود دارد. خانواده های کودکان با بیش فعالی در مقایسه با سایر کودکان، میزان بالاتری از آسیب شناسی روانی را نشان می دهند.

مطالعه دوقلو های همسان و غیرهمسان، مبین وجود شباهت بیشتر کودکان همسان از نظر رفتارهای مربوط

به بیش فعالی می باشد. این موضوع می تواند تاثیر احتمالی عوامل ژنتیک بر بیش فعالی را روشن سازد. مطالعات مربوط به فرزند خوانده ها نیز فرضیه ژنتیکی را تایید می کند. با این حال در این زمینه پژوهش ها و مطالعات بیشتری مورد نیاز است.

نقش رژیم غذایی در اختلال بیش فعالی

تاثیر تغذیه بر بیش فعالی، اگر چه مورد توجه مردم بوده است ولی از سوی متخصصان چندان مورد قبول واقع نشده است.

پزشکی محقق به نام فاین گولد که به کار در زمینه آلرژی علاقه مند بود، کتابی به نام چرا کودک شما پر تحرک است منتشر کرد که موجب مناقشه های بسیاری درباره تاثیر رژیم غذایی بر کودکان بیش فعال گردید. فاین گولد اظهار داشت، استفاده از غذاها و خوراکی هایی که به طور طبیعی نمک اسید سالسیلیک تولید می کنند با بیش فعالی رابطه دارد. تاثیر شکر نیز بسیار مورد توجه قرار گرفته است. بررسی گزارش های والدین کودکان بیش فعال نشان داده است که آنها به تاثیر شکر بر بیش فعالی اعتقاد دارند. با این حال پژوهش های معدودی وجود این رابطه را تایید کرده اند. مطالعه فرا تحلیلی پژوهش های انجام شده در این زمینه نشان داده اند که رفتار و همچنین کارکرد های شناختی کودک تحت تاثیر مصرف شکر قرار ندارند.

اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی توام با بسیاری از خطرها در دوران رشد می باشد. مخاطره های مذکور شامل اختلال های یادگیری و اختلال های گفتاری بوده که غالبا در کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی وجود دارد. مشکلات و صدمات تحصیلی همراه با اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی به خوبی »در جدول شماره 0 »نشان داده شده است. عملکرد تعداد زیادی از کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی در مدرسه ضعیف می باشد. همچنین بازدهی و بهره وری آموزشی در آنان کاهش یافته و باعث بروز مشکالت بیشتری می شود.این گروه بیشتر دچار اختلال های یادگیری در خواندن، امار و ریاضیات می باشند. کودکان دارای اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی، اغلب دچار مشکلاتی در زبان بیانی بوده که آن را تحت عنوان زبان عملکردی و یا به عنوان یک ابزار اجتماعی و به منظور ارتباط با دیگران در نظر گرفته می شود. 20 تا 54 درصد این کودکان دارای مشکلات گفتاری بوده که به نظر می رسد بیشترین مشکلات آنان در پردازش اجرایی باشد. بیماران مبتال به این اختلال ممکن است در معرض خطر ابتال به اختلال پردازش شنیداری – مرکزی نیز باشند که در واقع نارسایی در ارتباط با پردازش زبان ادراکی می باشد. اختلال پردازش شنیداری – مرکزی، با وجود عمومیت آن، هنوز به عنوان اختلال زبان دریافتی فراگیر و مؤثر مورد تایید قرار نگرفته است. کادسیو و گیلبرک در تحقیقی بر روی 423 کودک 7 سالۀ سوئدی دریافتند که همپوشانی قابل ملاحظه ای بین اختلال هماهنگی مربوط به رشد و اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی وجود دارد. نیمی از کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی دارای ملاک های مشابهی مانند اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی و برعکس هستند.

سیستم های حرکتی در هر دو اختلال وجود داشته که مؤید نسبت بالای همبودی آنها می باشد. براساس تحقیقات هاردی و رید، توان و استقامت این کودکان در آزمون های مناسب جسمانی به شدت کاهش یافته است. از آنجایی که این نوع کودکان دارای تحرک زیادی می باشند؛ لذا تصور اشتباهی در این زمینه وجود دارد مبنی براین که دارای تناسب جسمی و بدنی قابل مالحظه ای نیز می باشند. در واقع نتایج این تحقیقات، انتظارهای مذکور را بی اعتبار می نماید. غالباً کودکان مبتلا به این اختلال به ویژه از نوع اختلال نافرمانی در معرض آسیب های ناشی از حوادث می باشند. پرخاشگری و نه لزوماً بیش فعالی، به خودی خود آمار صدمات و آسیب های ناشی از حوادث را افزایش می دهد. در این کودکان میزان خطر وارده به نواحی غیر از سر در حدود 0/5 تا 4 درصد است. همچنین خطر آسیب های وارده به سر در این کودکان مشابه با کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی می باشد. به هرحال، کودکان با اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی در مقایسه با نمونه جامعه، سه برابر بیشتر در معرض خطر تصادفات خطرناک قرار دارند

داده ها از بار کلی بیماران مبتلا به اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی و اختلال نافرمانی مقابله ای دارای اختلال های اساسی در سلوک و رفتار بوده که میزان شیوع آن 20 تا 45 درصد می باشد. تقریباً 50 تا 95 درصد کودکانی که دارای همبودی در اختلال ها می باشند، در هنگام نوجوانی به فعالیت های بزهکارانه و ضد اجتماعی روی می آورند.

اختالل کمبود توجه/ بیش فعالی توام با اختالل های اضطرابی می باشد. به هرحال، اضطراب مورد بحث در کودکان مبتال به کمبود توجه/ بیش فعالی به نظر ارتباط بیشتری با ترس و وحشت نسبت به کنترل هیجانات ضعیف فرد دارد.

بحث و نتیجه‌گیری

اختالل کمبود توجه/ بیش فعالی و مشکالت شناختی وابسته به آن، گسیختگی های زیادی را در زندگی روزمره کودکان ایجاد می کند که نه تنها کودک بلکه خانه، مدرسه و جامعه را نیز به تاثیر و تاثر می کشاند. این اختلال نوعی اختلال مزمن و شدید در رشد روانی است که ریشه در رفتارهای بی توجهی، بی قرارانه و اساس انگیزش آنی دارد. شروع آن در اوایل کودکی یعنی پیش از 7 سالگی است و تقریبا همیشه قبل از 5 سالگی و اغلب پیش از سن دو سالگی مشخص می شود. افراد دارای اختالل کمبود توجه/ بیش فعالی در سراسر زندگی خود به این اختلال مبتلا هستند. پیامدهای مضر آن شامل نقض قانون و سایر رفتارهای آزارشی اجتماعی و عدم موفقیت در مدرسه می شود. در هر مدرسه ممکن است یک یا دو کودک را پیدا کنیم که به مشکل نارسایی توجه مبتلا باشند. کودکان دچار این اختلال بدون اینکه فکر کنند، مدام به اطراف خود حرکت می کنند، آنها ممکن است خواسته ها و انتظارات اطرافیانشان را درک کنند ولی به دلیل اینکه قادر به توجه کافی نیستند و نمی توانند مدتی آرام بنشینند و تمرکز کنند و در انجام تکالیف درسی یا سایر فعالیت ها از روی بی احتیاطی مرتکب اشتباه می شوند. عالئم این اختلال از سه جنبۀ کمبود توجه، بیش فعالی و نوع ترکیبی مورد بررسی قرار می گیرد. در سه سطح شدید، متوسط و خفیف نیز میزان شدت آن دسته بندی می شود. اغلب والدین کودکان با بیش فعالی اظهار می دارند رفتار فرزندشان، در دیگر اعضای خانواده نیز وجود دارد که این مطلب می تواند مهر تاییدی بر تاثیر وراثت بر اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی باشد.

گردآورنده: سرکار خانم محمدی (مشاور)

تایید کننده: سرکار خانم خمّر (مدیریت پیش دبستانی)

منبع: سایت روانشناسی