انسان ها همواره در طول زندگی خود برای بروز خیلی از خواسته ها و نیاز های خود قبل از تمدن بشری با استفاده از زبان بدن و حرکات فیزیکی مجبور بودند که نیاز های خود را مرتفع سازند؛ و حتی در قرن ۲۱ با وجود پیشرفت های بسیار ارتباطات کلامی بازهم همیشه خیلی از مواقع بروز احساسات عمیق و خیلی از عواطف به نورون های عصبی وابسته بوده و اگر هم قرن ها بگذرد جایگزینی ندارند.بازی کردن که برگرفته از حرکات موزون و منظمی بوده که امروزه شکل تازه ای به خود گرفته یکی از مهم ترین فعالیت هایی است که به دلیل خاصیت روانی سرگرم کنندگی و اینکه ممکنه صرفاً فعالیت بدنی نباشد و علاوه بر جسم فکر را هم به کار ببندد دارای اهمیت زیادی بوده و امروزه تحقیقات نشان داده که بازی کردن بخش مهمی از فعالیت های روان تنی همه انسان ها از کودکی تا بزرگسالی است.
رشد ذهنی و عاطفی کودک طی فرآیند بازی کردن
کودک در طی بازی احساسات خود مثل ترس و خشم یا محبت را بروز میدهد. بازی به کودک فکر کردن را می آموزد. به یادگیری زبان در کودک کمک میکند. قوه تخیل او را پرورش و رشد می دهد. کودک در طی بازی کردن با همسن و سال های خودش میتواند به معنا و مفهوم زندگی اجتماعی پی ببرد و اینکه چگونه میتوان یک مشکل گروهی را با خرد جمعی حل کرد.
در نتیجه بازی کودک به هیچ عنوان کار بیهوده‌ای نیست بلکه شخصیتش را شکل میدهد و باعث ایجاد اعتماد به نفس و قدرت ابراز وجود در میان بزرگسالان میشود و میتواند بدون ترس یا خجالت احساسات خود را بیان کند.
جنسیت در بازی کودکان
شکل و علایق بازی دخترها و پسرها ممکن از بنا به جنسیت آن ها متفاوت باشد برای مثال خوب این طبیعیست یک پسر بچه بیشتر از بازی هایی که دارای فعالیت بدنی بالایی است لذت ببرد و همینطور بازی هایی که دارای تنش و حتی درگیری باشد و اصطلاحاً ممکن است یک مقدار بازی های پسران نسبت به دختر بچه ها خشنتر باشد.
دختر بچه ها معمولاً بازیهای آرام را میپسندند و دوست دارند لطافت وو ظرافت بیشتری را در موفع بازی کردن تجربه کنند و بازیهایی مثل عروسک بازی آشپزی را دوست دارند و اگر دقت کنیم میبینیم که حس مادری از کودکی در دختر نهمه هست و او سعی میکند مدام یک شخصیت را خلق کند پرورش دهد و به تعالی برساند حسی که در پسر ها بصورت محافظتی وجود دارد و یک پسر بچه سعی میکند از چیزی که به وجود آمده محافظت کند و با آن ارتباط برقرار کند.
و در هر حال نکته ای در این تفاوت جنسیتی مشترک است و آن هم شناخت مهارت است و ممکن است چه دختر ها و چه پسر ها در همان کودکی به مهارت مشترکی برسند بهنوان مثال هم پسر بچه به آشپزی علاقه داشته باشد و هم دختر بچه. این جمله را به کرات شنیده ایم که خانمی در جوانی از خاطرات کودکی خود میگوید که مدام با پسر بچه ها بازی میکرده که در اصل برداشت بسیار اشتباه اکثر خانواده ها این است که آن دختر رفتار و ویژگیهای پسرانه دارد ولی در اصل اینطور نیست و میتوان گفت که آن دختر بچه استعداد ورزشی بالایی دارد که از لحاظ فیزیکی گرایش به رقابت و تلاش و برتری دارد.
شناسایی کودک مضطرب در روانشناسی بازی
اینکه بخواهیم اضطراب و میزان گرایش به افسردگی یک کودک را از طریق بازی کردن بسنجیم میتواند امری بسیار دشوار و کاملاً تقریبی باشد چرا که شدت افسردگی و دوری گزینی یک کودک به عوامل زیادی مثل تنش های خانوادگی کمبود عزت نفس و اعتماد به نفس و داشتن یک بیماری خاص و یا یک نقص بدنی و عوملی از این دست باشد که بازی کردن میتواند به بروز این عوامل درونی و تشخیص راحت تر این کودک از سایرین نیز کمک شایانی بکند برای مثال کودکی که تمایل به بازی کردن با هم سن و سالان خود ندارد و با بهانه‌های مختلف از انجام آن کناره‌گیری میکند یا لذتی از بازی با دوستان خود نمی برد دچار افسردگی است. این کودک در بازیهای گروهی هیجان و تحرک ندارد و به بازیهای پرجنب و جوش تمایلی ندارد.
کودک مضطرب قدرت تمرکز پایینی دارد و برای متمرکز کردن ذهن خود در بازی با ترس و نگرانی مواجه میشود. او چون استراحت و خواب کافی ندارد و طبیعتاً مدام نوشخوار ذهنی دارد و معمولاً بارزه این نوع کودکان مکامله با خود است، بنابراین زودتر از بقیه دوستان خود از بازی خسته خواهد شد. همیشه نگران این است که مبادا روش بازی برای او واضح نباشد و اشتباهی انجام دهد و قضاوت شود و به همین دلیل بسیار زود رنج و یا عصبی است و از اشتباه کردن بیش از بقیه ترس و واهمه دارد و به خود سخت میگیرد تا بهترین باشد که این خود یک جنبه فرار از حقیقت وجودی خود است که در بزرگسالی بسیار ممکن است خطرناک باشد.
پرخاشگری در روانشناسی بازی کودک
کودکانی که در بازیها همیشه حق به جانبند و سعی میکنند برای بیان احساسشان و حتی خواسته شان از زور استفاده کنند، کودکان پرخاشگری هستند که ریشه این پرخاشگری یا میتواند خانواده باشد و یا نتیجه یک بازخورد اجتماعی غلط که در ذهن کودک مینشیند. او با انجام حرکات بدنی مثل لگد زدن یا هول دادن این خشم را بروز میدهد. این رفتار گاهی به غلط مورد تشویق والدین قرار میگیرد و استدلال آن ها این است که فزرندم توانایی دفاع از حق خود را دارد در حالی که آن ها نمیدانند این حرکات با کودک رشد کرده و در سنین پیری ممکن است دامن خودشان را هم بگیرد.
نکته مهم این است که کودکان به راحتی الگو برداری میکنند و بسیار مهم است که والدین و محیط اجتماعی تاثیر منفی شدیدی بر روی کودک نگذارد چرا که خیلی از این الگوهای رفتاری جایی در ذهن مینشینند که سال ها طول میکشد تا شخص بتواند آن ها را پیدا کرده و رفع مشکل کند.
شناسایی کودکان خجالتی از طریق بازی
کودکان خجالتی در واقع همان بچه هایی در خانواده هستند که مدام به آن ها برچسب مظلوم بودن را میچسبانند و در واقع قربانی شدن را به آن ها نسبت داده و تشویق هم میشوند بابت این قربانی شدن. بازیهای دسته جمعی مورد علاقه این گروه از کودکان نیست. در بازی بیشتر فرمانبردار هستند تا رهبر. آنها مدام نگران سرزنش و کنار زده شدن و یا مورد تمسخر قرار گرفتن از جانب هم بازیهای خود هستند و از ترس این اتفاقات یا معمولاً به حقشان نمیرسند و قربانی میشوند و یا تبدیل به انسان های پرخاشگر و ضد اجتماعی میشوند که مدام در پی حقشان در زندگی دیگران هستند و تمرکزی روی توانایی ها و زندگی خودشان دیگر ندارند.
پرورش خلاقیت کودک در بازی
همه بازی های استاندارد میتواند به نوعی به رشد و پرورش خلاقیت کودکان کمک کند نکته بسیار مهم این است که کودک از انجام آن بازی لذت ببرد چرا که شادی کودک در حین بازی باعث پرورش خلاقیت در کودکان خواهد شد. کودکی که از یک قوطی خالی به عنوان ماشین استفاده می کند در واقع در حال انجام یک بازی خلاقانه است که به او در شناخت دنیای والدینش کمک میکند. بازی های خلاقانه توانایی تقلید و یادگیری را در کودک افزایش می دهد و یادگیری زبان را در کودکی که نوپا است تسریع می بخشد.
اهمیت اسباب بازی در بازی های کودکانه
از نظر روانشناسان اسباب بازی ها سبب پرورش قدرت ذهنی، جسمی، عاطفی و اجتماعی کودک میشود و به ایجاد ارتباط بین کودک و دنیای بیرون کمک میکند.
نکته مهم در انتخاب اسباب بازی برای کودک تناسب آن با سن و ویژگیهای جسمی و روانی کودک است تا بتواند مفید و مؤثر واقع شود. گزینش اسباب بازی مناسب برای کودک به شکل‌گیری تمایلات عاطفی و روانی او کمک میکند و البته که خود کودک در انتخاب اسباب بازی مورد علاقه خود باید دست به آزمون و خطا بزند تا علاوه بر رشد مهارت بازی کردن قدرت تصمیم گیری و قوه تشخیص خودش را هم زمان با این موضوع رشد دهد و اگر والدین در انتخاب خود برای انتخاب راه مناسبی جهت انتخاب اسباب بازی کودک دقت نکنند موجب سوق دادن تمایلات کودک به سمت‌و‌سویی میشود که مورد انتظار آنها نبوده است.
اسباب بازی های مناسب در هر سن
تولد تا ۶ ماهگی : در این دوره کودک نیاز شدید به توجه دارد و همانطور که مشخص است با لبخند و انداختن بدن خود به این ور و آن ور میخواهد به او توجه شود و از بازیهای هیجانی که بتواند به وجد بیاید و توجه همگان را به خود جلب کند لذت میبرد.
البته حرکات آنها در ابتدا غیر ارادی است .در ۶ هفتگی نگاه می کند ، گوش می دهد ، صدا در می آورد و بدن خود را به حرکت در می آورد هماهنگی دست و چشم در هفته دهم تا دوازدهم صورت می گیرد و می تواند روی شکم بخوابد ، چنگ بزند و از حرکات انگشتان خود لذت ببرد . اول جغجغه را محکم در دست می گیرد و به طرف صورت خود می برد .در ۱۴ هفتگی است که می تواند آنرا نگه دارد و مستقیم به آن نگاه کند . حدود ۱۸ هفتگی قادر است خود را به سمت اسباب بازی بکشاند و آنرا بگیرد .و حدود ۵ و نیم ماهگی به وجود پاهای خود پی برده و با آنها بازی می کند . در این سنین مهمترین بازی با کودک ماساژ دادن اوست .
بازی های هفته اول : آرام حرف زدن با کودک ، آشنایی کودک با صوت و صداهای مختلف برای پرورش قوه تشخیص و آگاهی محیطی، صداهای مختلف در آوردن از طریق دهان ( تق تق و پخ پخ و..) ، نوازش دادن و تحریک حسی کردن
بازی های هفته دوم : روشن و خاموش کردن لامپ اتاق برای پرورش قدرت تغییر محیط و آشنایی با روشنایی و تاریکی.
هفته سوم : در تاریکی با چراغ قوه روی دیوار بازی کردن ، لب نوزاد را تحریک کردن با انگشت ، سر را آرام دور و نزدیک کردن برای پرورش جنبه هی حرکتی و جسمانی کودک که در این سن کودک کم کم شروع به الگو برداری جسمانی میکند.
هفته چهارم : حرکت جلو عقب انگشت و در پایان یک ماهگی زنگوله ای را به طرف راست و چپ بردن و صدا در آوردن از آن .
یک تا چهار ماهگی : غلغلکهای ساده کف پا و دست مثل لی لی لی حوزک ، پخش موسیقی ، آواز خواندن ، آویزه های رنگی و صدا دار درست کردن بالای تخت نوزاد ، شکلک در آوردن برای آشنایی کودک با شادی کردن و تحریک عصب های او برای شناخت محیط و لذت بردنش از فعالیت های ساده.
از سه ماهگی می توانید او را بر روی شکم خوابانده و اشیایی را کمی دور از او قرار دهید تا تلاش کند به آنها برسد که در این سن کم کم قوه خلاقیت کودک شروع به رشد و نمو میکند..
از چهار ماهگی کودک توانایی بازی با خودش را یاد می گیرد و از این سن است که می تواند دستش را به طرف چیزی که می خواهد دراز کند ، و با دو دست شیئی را بگیرد . تحریک حس لامسه مثل نرمی و زبری و سردی و گرمی و.. مهم است . از این سن بازی داله موشه باید شروع شود .
از پنج ماهگی می توانید به او غلط زدن بیاموزید .و با او آب بازی کنید .
۶تا ۱۲ ماهگی: کودک در این سن می تواند مفاهیم ساده را در ذهن نگه دارد و خودش قسمتهای مختلف بدنش و اطرافیانش را بشناسد . او از دیدن اشیاء، بررسی آنها ، گذاشتن و در آوردن آنها از جعبه و جستجو برای چیزهایی که پنهان شده اند لذت میبرد . او صدا ها را تقلید می کند و کم کم راه خواهد رفت .
اسباب بازی های مناسب ۶تا ۱۲ ماهگی : کتابهایی از جنس مقوای ضخیم و حتماً رنگی و دارای عکس های مناسب و زیبا، توپ ، اسباب بازی های متحرک ،جغجغه های پایه دار،مکعب های بزرگ و نرم ،حیوانات عروسکی ، سطل ، لیوان ،قوطی ، جعبه و… که همه این وسایل باید به گونه ای باشند که به هیچ وجه تیز و یا برنده و حتی بد رنگ نباشند چرا که کودک در این سن بسیار حساس است و چون همه این وسایل یک جنبه از الگوی رفتاری کودک است هرکدام از آن ها به او آسیب برساند در واقع کودک از یک الگو دید بدی دید بد پیدا میکند که این در سنین بالا هم ممکن است مشکل ساز شود.
۱۲ تا ۱۸ ماهگی : با تسلط به راه رفتن او دوست دارد به دنبال شما راه بیفتد و کارهای شما را تقلید کند که پر واضح است در این سن بسیار باید به رفتار و کارهایی که انجام میدهید دقت داشته باشید تا الگوی غلط و یا خطرناکی برای کودک نسازید چرا که او دارد سعی میکند با داشتن بعضی مهارتهایی که به دست آورده است از کار کردن با اشیایی که توانایی های دستی او را به کار می گیرند خوشحال شود . همچنین حالا که او بعضی کلمات را می گوید و درک می کند از گوش دادن به داستانها لذت خواهد برد که پیشنهاد میشود این داستان ها ترجیحاً جنبه طنز هم داشته باشند تا هم برای کودک دلنشین تر باشد و هم در طنز های کودکانه خلاقیت می باشد و این خود باعث رشد او خواهد گردید .
اسباب بازی های مناسب ۱۲ تا ۱۸ ماهگی : کتاب ، جعبه موزیکال ، پازلها ، وسایل نقلیه ( خصوصا جدا شونده ها ) ، لوازم رنگ آمیزی ( رنگهای خوراکی ) اسباب بازی های روی هم چیدنی ، اسباب بازی های کشیدنی ، هل دادنی، چیزهایی هستند که در این مرحله توانایی انجام آن ها را دارد .
۱۸ تا ۲۴ ماهگی : کودک تا دو سالگی اگر چه دوست دارد با دیگران بازی کند ولی علاقه ای به مشارکت با آنها ندارد و زمان طولا نی تری را با خودش و اسباب بازیهایش که به تنهایی از عهده آنها بر می آید و می تواند با آنها رفتار بزرگتر ها را تقلید کند می گذراند .
اسباب بازی های مناسب ۱۸ تا ۲۴ ماهگی : عروسکها ، اسباب بازی ها چکش کاری و ضربه زدنی ، نخ کردنی ، قابل دسته بندی ، ضبط صدا ، اسباب بازی های چرخدار و کشیدنی ، خمیر های بازی ، اسباب بازی های موزیکال ، تلفن اسباب بازی .
۲ تا ۵ سالگی : در واقع این سن آغاز فعالیت های جدی و جمعی می باشد و کودک در این سن به طور مداوم به استقلال ، کنترل زبان و مهارتهای جدید دست پیدا می کند او مفهوم احتیاط را درک نمی کند و به نظارت بیشتری نیاز دارد . او دوست دارد تا با اشیاء چیزهایی بسازد و خراب کند و چیزها را در کنار یکدیگر قرار دهد یا از هم جدا کند . او از تمام چیز هایی که توانایی های او را مورد آزمایش قرار می دهند لذت می برد . بیاد داشته باشید در تمام سنین از اسباب بازی هایی که کودک توانایی کار با آنها را ندارد نباید استفاده کرد( ماشین کنترلی و…) .
اسباب بازی های مناسب ۲ تا ۵ سالگی : پوشیدن لباس شخصیت های مختلف و ابر قهرمان ها ، اسباب بازی های ساختنی ، رنگهای لعابی ، آب رنگ ، قیچی پلاستیکی و کاغذ ، بازی های ساده ، پازلهایی با قطعات درشت ، ابزارها و لوازم خانه داری ، کارهای دست.
بازیهای جسمانی و فیزیکی کودک :
کودک در اولین ماه‌های تولدش با انجام حرکاتی مثل غلطیدن و لگد زدن، تکان دادن دست‌وپا با بازیهای جسمی و حرکتی آشنایی دارد. او کم‌کم یاد میگیرد که چگونه صداهای مختلفی را از حنجره‌هاش بیرون بیاورد، با انگشتان خود بازی کند و اسباب بازی را به سمت خود بکشد. او کم‌کم صداها را کشف و شناسایی میکند.
بازیهای ساختنی کودک :
در این دوره تمایل کودک به استفاده از اشیاء اطرافش به جای اسباب بازی دیده می شود. او مکعب‌ها را روی زمین به شکل قطار می‌چیند و آن ها را حرکت میدهد و با آن ها بازی میکند. میتوانید به خلاقیت او با دادن تصویری از اشیا در دنیای واقعی نیز کمک کنید. در ۴ سالگی کودک علاقه زیادی به برش کاغذ دارد و با آنها شکل‌های گوناگونی را روی مقوا می‌چسباند. او با گل اشکال مختلفی را بوجود می آورد و بیشتر از ساختن لذت میبرد تا خراب کردن و از نو ساختن.
بازیهای تقلیدی و نمایشی کودکان:
در هشت ماهگی شنیده میشود که کودک صدای مادر و یا پدر را تقلید میکند. از بچه گانه صحبت کردن با او پرهیز کنید. کلمات را بصورت واضح و درست بکار برید. با نگاه مستقیم با او صحبت کنید. بازی با کلمات ساده و تکرار آن را با او انجام دهید. مثل مامان، سلام…
پسرها در سنین بالاتر تمایل دارند با جعبه ابزار پدر بازی کنند و رفتار او را تقلید کنند؛ و دخترها مشغول آشپزی برای مهمان‌هایشان میشوند و به دنبال رسیدن به شناخت درست از شباهت های جنسیتی خود با پدر و مادرشان هستند. کودک سعی می کند این ویژگیهای شخصیتی را درونی کند تا برای پذیرفتن نقش خود در زندگی واقعی آماده شود. این تقلید نه تنها نگران کننده نیست بلکه کمک بزرگی به شکل‌گیری شخصیت کودک میکند و جزو روند رشدی او محسوب می شود.
نمیتوان محدوده سنی برای بازیهای تقلیدی در کودک مشخص کرد چراکه کودکان بسته به نوع پرورش و شرایط محیطی بسیار تاثیر پزیر هستند بعنوان مثال کودکی که در محیط خانواده ای هنرمند و اهل موسیقی قرار دارد خوب به طبع این قابلیت را زودتر از کودکی میگیرد که بیشتر سکوت بر محیط پیرامونش حکم فرماست؛ اما با توجه به قوانین رشدی، کودک از حدود دو سالگی آمادگی تقلید و تکرار رفتارهای والدین را در بازی های خود دارد. هرچه این سن در کودک پایین بیاید نشان دهنده توانایی و هوش بیشتر کودک است.
کودک حتی در حین بازی های خود از رفتارهایی که قبلاً الگو برداری کرده است بهره میبرد و این زنجیره تکامل حرکتی اوست، لذا اگر از او حین بازی تقلیدی، رفتاری نادرست سر می‌زند این والدین هستند که باید بازنگری به رفتار خود در مقابل چشمان کودک داشته باشند.
دکتر بازی و بازیهایی که صرفاً مربوط به حس کنجکاوی کودکان هستند
بازی نمایشی زمان مناسبی است برای نمایش رفتارهای درونی و بیرونی کودک. این فکر غلطی است که ما قصد آموزش مستقیم به بچه‌ها در حین بازی داشته باشیم. بلکه شناخت نقاط ضعف کودک کمک میکند تا علل آن ها را پیدا کرده و رفع کنیم. نباید فراموش کرد که کودک در حال تقلید از رفتار ماست.
از جمله بازیهای مورد علاقه بچه‌ها دکتر بازی است؛ که نگرانی زیادی را برای والدین به همراه دارد. برخلاف تصور والدین، کودکان هیچ قصد و غرض جنسی از این بازی ندارند؛ و صرفا به دنبال یک کنجکاوی کودکانه به این بازی می پردازند. از آن جا که بهتر است کودکان نسبت به اندام خصوصی خود نیز حساسیت لازم را داشته باشند لذا بهتر است بطور غیر مستقیم حواس بچه ها را به امر دیگری مثل تماشا کردن کارتون پرت کنیم و در زمان دیگری به او حفظ حریم خصوصی را آموزش دهیم وگرنه خوب اگر همان دکتر بازی با همان شدت حساسیت تا سنین بزرگسالی با کودک رشد کند احتمالاً دیگر آن کودک بزرگسال به کنجکاوی در مورد اندام خصوصی بسنده نکرده و سر از چندید زندگی زناشویی در می آورد.
سن کنجکاوی و بازی های گروهی کودکان
سن ۳ تا ۴ سالگی اوج کنجکاوی در کودکان است. پرورش این حس و رفع نیاز به دانستن در کودک بستگی به والدین دارد. باید سعی کرد به سوالات کودکان بطور واضح و روان پاسخ داد. شرایط یک فعالیت علمی ساده را برای کودکان فراهم سازید. مثل کاشتن بذر در گلدان و پرورش آن؛ یا ساختن یک قایق کاغذی و شناور کردن آن در ظرف آب. کودک در این سن از انجام بازی های فکری مثل پازل لذت می برد. در این سن رفتارهای دقیق تری از او سر می‌زند، مثل بستن بند کفش یا بستن دکمه های پیراهنش. او به انجام بازی های گروهی و تعداد بیشتر علاقه ی بیشتری پیدا کرده است و رعایت نوبت را در بازی یاد گرفته است.
گرد آورنده : سرکار خانم باغبان( مربی پیش2 )
تایید کننده : سرکار خانم اسحاقی ( مدیریت آموزشگاه )
منبع : نی نی سایت