جنبه متحرک و کنترل کننده رشد جسمی شامل ایجاد فرصت برای کودکان خردسال و فعال وتعامل وایجاد هماهنگی، کنترل و حرکت آن‌ها می‌باشد. فعالیت بدنی باید از بدو تولد،خصوصاً ازطریق بازی روی زمین و بازی‌های مبتنی برآب و فعالیت در محیط‌های امن تشویق شود. اگردرهر زمان پیشرفت کودک درهریک ازمناطق اصلی باعث نگرانی پزشکان شود باید این موضوع را با والدین کودک درمیان بگذارید .
کنترل دست ورزی چیست؟
کنترل دست ورزی توانایی استفاده دقیق و دست‌کاری اشیاء، وسایل آشپزخانه، ابزار و حتی انگشتان برای انجام کارها و وظایف محول شده است. قدرت انگشت یکی از مهم‌ترین توانایی‌های زیربنایی است که بر توانایی کودک برای نشان دادن کنترل دست ورزی تأثیرمی‌گذارد. این توانایی درحفظ موقعیت یابی مؤثرانگشت برای حرکات بسیار دقیق مورد نیازبسیاری ازکارهای حرکتی ظریف (مانند نقاشی، نوشتن، برش) راتحت تأثیر قرار می‌دهد.
چرا کنترل دست ورزی مهم است؟
کنترل نامناسب دست می‌تواند بر توانایی کودک درغذا خوردن، نوشتن مرتب، استفاده ازرایانه، چرخاندن صفحات یک کتاب وانجام کارهای مراقبت شخصی مانند لباس پوشیدن ونظافت تأثیر بگذارد. اگرکنترل دست ورزی به خطر بیفتد، می‌تواند در توجه به وظایف درسی، سهولت انتقال به مدرسه و توانایی کودک درنمایش ظرفیت فکری خود برروی کاغذ یا ارزیابی تأثیر بگذارد..
با پیشرفت فن آوری، بسیاری ازافراد فکر می‌کنند نیازبه تدبیرکنترل دست ورزی برای مهارت‌های مداد وجود ندارد.آنچه آن‌ها درتحقق این امرناکام هستند این است که برای مهارت‌های محاسبات کارآمدهمانند نوشتن، همان مهارت‌های کنترل دستی لازم است.
موانع موجود در توسعه کنترل دست ورزی چیست؟
توجه وتمرکز: تلاش پایدار،انجام فعالیت‌ها بدون حواس پرتی وقادربه انجام این تلاش به اندازه کافی طولانی برای انجام کاریا ازطریق توجه مکرربرای توسعه تسلط برکار.
- آگاهی ازبدن: “شناخت” انگشتان دست وفشارشما به آن‌ها فشارمی‌آورد،بدون اینکه به آن‌ها نگاه کنید.
- پردازش حسی: ثبت دقیق، تفسیروپاسخ دقیق به تحریک حسی درمحیط وبدن خود کودک.
- کنترل پوسچرو وضعیت بدنی: توانایی تثبیت تنه و گردن برای امکان هماهنگی دست وانگشتان.
- ثبات شانه: توانایی منقبض شدن عضلات مفصل شانه برای نگه داشتن شانه به منظورنگه داشتن بازو درموقعیت‌های مختلف درحالی که ساعد ودست برای انجام فعالیت هماهنگ هستند.
چگونه می‌توانم بگویم فرزند من در کنترل دست خود مشکل دارد؟
اگر كودك دركنترل دست ورزی دچار مشكلات باشد ممكن است اين موارد را داشته باشد:
- گرفتن مداد به صورت نامناسب و کنترل ضعیف ونامناسب مداد.
- داشتن مشکل درنگه داشتن واستفاده ازقیچی.
- تمایل به استفاده ازتمام دست برای دست‌کاری یک شی به جای فقط چند انگشت.
- استقامت ضعیف برای فعالیت‌های مبتنی برمداد و قیچی.
- داشتن مشکل درانجام کارهای خود مراقبتی ،مانند بستن بند کفش و بستن دکمه‌ها.
- داشتن مشکل در گرفتن ورها کردن اشیاء به روش کنترل شده.
- دست خط بد و یا کند.
- عدم رعایت فواصل خطوط هنگام رنگ آمیزی یا برش دادن اشکال.
- داشتن مشکل در بازکردن ظروف یا درب‌های بدون سیم.
چه مشکلات دیگری ممکن است هنگام بروز مشکلات کنترل دست ورزی در کودک ایجاد شود؟
- مهارت‌های حرکتی ظریف: مهارت‌های انگشت و دست مانند نوشتن، برش، باز کردن جعبه‌های ناهار، بستن بند کفش.
- مهارت‌های حرکتی کلی: مهارت‌های بدنی کلی بدن با استفاده از عضلات قدرتی اصلی تنه و بازوها مانند بازی پریدن و توپ.
- رفتار: مانند اجتناب از کارهای چالش برانگیز کنترل دست ورزی در مراقبت از خود، فعالیت‌های درسی یا حتی بازی.
- استقامت در انجام کارها: داشتن استقامت ممکن است در مواجهه با کارهای چالش برانگیز محدود باشد.
- تسلط بر دست: استفاده مداوم از یک (معمولاً همان دست) برای عملکرد وظیفه ای که امکان توسعه مهارت‌های اصلاح شده را فراهم می‌آورد.
- یکپارچه سازی دو جانبه: استفاده از دو دست با هم در انجام کارها (به عنوان مثال استفاده از دست غالب برای نگه داشتن و حرکت مداد اما غیر غالب برای نگه داشتن کاغذ نوشتن)
- مراقبت از خود: وظایف روزمره ای که برای شرکت در فعالیت‌های زندگی انجام می‌شود (از جمله لباس پوشیدن، غذا خوردن ، تمیز کردن دندان، باز و بسته کردن جعبه‌های ناهار یا جعبه‌های بسته)
برای بهبود کنترل مهارت دست ورزی چه می‌توان کرد؟
تسلط بر دست: تعیین و تقویت دست غالب کودک از طریق استفاده مکرر در عملکرد دقیق کار و وظیفه تعیین شده.
- چنگ زدن و دست ورزی: مشارکت در فعالیت‌هایی که نیاز به درک و دست‌کاری اشیاء کوچک از قبیل نقاشی، پازل، بازکردن ظروف ونخ دارد را تشویق کنید.
- بازی‌های انگشت: وظایفی را تمرین کنید که فقط ازیک یا دو انگشت استفاده می کند.
- فعالیت‌های حرکتی ظریف: هنگامی که کودک مشغول انجام فعالیت‌های حرکتی ظریف است، تحسین و تشویق کنید، به خصوص اگر هنگام یافتن فعالیت دشوار باشد، ادامه می‌دهد.
- استحکام دست و انگشت: فعالیت‌هایی را انجام دهید که باعث تقویت قدرت دست وانگشت می‌شوند (مثلاً تمیز کردن کاغذ، استفاده از موچین، بازی بامیله)
- بازی حسی: کودک را ترغیب کنید که در فعالیت‌های بازی حسی (مانند بازی برنج، نقاشی انگشت) مشارکت کند تا به پیشرفت آگاهی لمسی کمک کند.
- هماهنگی دست و چشم: فعالیت‌هایی را انجام دهید که شامل هماهنگی دست و چشم (به عنوان مثال پرتاب و صید) و عبور از خط میانی (به عنوان مثال رسیدن به قسمت بالای بدن برای چیدن وسایل) است.
- قدرت اندام فوقانی: فعالیت‌های بازی را تقویت کنید که دارای قدرت اندام فوقانی هستند (به عنوان مثال صعود از نردبان، پیاده روی چرخ دستی
چه فعالیت‌هایی می‌تواند به بهبود کنترل دست کمک کند؟
- تمیز کردن و پاره کردن کاغذ.
- استفاده از موچین برای برداشتن وسایل کوچک (به عنوان مثال تیله).
- با نگه داشتن انگشتان دیگر در کف دست ، اشیاء را با استفاده از انگشت شست، اشاره و انگشت میانی بلند کنید.
- فعالیت‌های Play-doh که شامل چرخیدن با دست یا چرخاندن سوزن، پنهان کردن اشیاء مانند سکه ها در play-doh یا ساخت و سازهای خلاقانه است.
- خمیر بازی.
- اسفنج یا اسباب بازی‌های آب را در حمام فشار دهید.
- مهره‌های نخ را بر روی یک رشته قرار دهید.
- فعالیت‌های روزمره ای که نیاز به استقامت دارد مانند باز کردن ظروف و کوزه‌ها.
- پروژه‌های قیچی که شامل برش اشکال هندسی می‌شود تا سپس آن‌ها را با هم بچسبانید تا تصاویری مانند روبات ، قطار یا خانه بسازید.
چرا اگر در كنترل دست در كودكم مشكلاتي داشته باشم، بايد به دنبال درمان باشم؟
مداخله درمانی مانند کاردرمانی برای کمک به کودک با مشکلات کنترل دست ورزی مهم است زیرا:
- توانایی کودک را در انجام و تداوم کارهای ظریف حرکتی که برای زندگی روزمره و همچنین موفقیت تحصیلی لازم است بهبود بخشد.
- به کودک کمک کنید تا تکالیف مربوط به مراقبت از خود، مانند بستن دکمه‌ها و زیپ ها را انجام دهد.
- به دلیل مشکلی که در انجام کارهای نوشتاری، ترسیم و یا قطع فعالیت دارید، از انزوای کودک در یک محیط درسی خودداری کنید.
- هنگامی که کودک در تلاش است که درگیر فعالیت‌های درسی باشد، از ناامیدی های والدین، معلمان و فرزندان خودداری کنید.
- به دلیل اعتماد به نفس در مهارت‌های پیش دبستانی ، مدرسه، بازی با همسالان و استقلال مراقبت از خود، به حفظ و توسعه حس مثبت بهزیستی کمک کنید.
- اطمینان حاصل كنید كه كودك در دست خود همانند همسالان خود پیشرفت کافی داشته است زیرا این موضوع علت اصلی عدم موفقیت تحصیلی در کودکان می‌باشد.
اگر درمان نشود، مشکلات کنترل دست ورزی چه مشکلاتی می‌تواند به دنبال داشته باشد؟
هنگامی که کودکان در کنترل دست خود مشکل دارند ، ممکن است با مشکلات زیر مواجه باشند:
- عدم توانایی در انجام وظایف درسی به دلیل مهارت‌های دستی کم و خستگی سریع.
- فشار و اضطراب بیش از حد در یک کودک مدرسه ای به دلیل مشکلات در کلاس.
- برگزاری امتحانات به دلیل مشکل در پاسخگویی به کلیه سوالات کتبی در مدت زمان اختصاص یافته.
- اعتماد به نفس ضعیف وقتی کودک توانایی‌های مهارت انگشت خود را (مانند نوشتن و برش) با همسالان خود مقایسه می کند.
- توسعه مهارت‌های کارآمد تایپ کردن و کنترل ماوس برای رایانه شخصی یا قلم مخصوص iPad.
- دست‌کاری موارد برای ساخت و ساز (به عنوان مثال معماها ، لگو).
گردآورنده: سرکار خانم نیلیاتی (مربی پیش2)
تایید کننده: سرکار خانم خمّر (مدیریت آموزشگاه)
منبع: کتاب تحریک کغز تا هوش هیجانی نوشته دکتر محمود حکیمی