لکنت زبان چیست؟
اختلال در گفتار به صورت وقفه یا گیر، تکرار کلمه یا بخشی از کلمه یا کشیده شدن بیش از اندازهٔ تولید برخی اصوات اتفاق عجیبی نیست، اما وقتی میزان این اختلالات آنقدر زیاد شود که روند طبیعی گفتار دچار مشکل شود، دیگر با روان نبودن موقتی گفتار مواجه نیستیم، بلکه با پدیدهای به نام لکنت زبان روبهرو هستیم.
لکنت زبان، یک نوع اختلال گفتاری ارتباطی است. به عبارت دیگر، لکنت، مشکل در روش معمولی سخن گفتن است که شامل شکلهای مختلفی مثل تکرار یا کشیدن حروف اول، بیان پرفشار بخش اول کلمه، توقف کامل کلمه یا حذف تلفظ کلمه میشود.
زمان ایجاد لکنت زبان در کودکان چه سنی است
گیر کردن زبان روی کلمات لزوماً نشاندهندهٔ وجود مشکل نیست، به خصوص در سن زیر سه سال. گیر کردن موقتی زبان کودکان میتواند مرحلهای نرمال و طبیعی باشد، به ویژه وقتی مهارتهای فکری و زبانی کودک با سرعت بیشتری از مهارتهای گفتاری و مهارتهای حرکتی ظریف او رشد میکند. همچنین گاهی اوقات او برای گفتن چیزی که در ذهنش است چنان هیجانزده است که نمیتواند کلمات را با سرعت کافی به زبان بیاورد. اما این گیر کردن موقتی زبان با لکنت زبان فرق دارد. اگر لکنت کودک به اندازهای زیاد است که او در تلاش برای بیرون کشیدن کلمات به فکش فشار میآورد یا صورتش را کج و معوج میکند، لازم است در مورد آن با پزشکش صحبت کنید.
لکنت زبان میتواند در هر سنی ایجاد شود، اما بر اساس آمار موجود، لکنت زبان کودکان معمولاً بین دو تا پنج سالگی بروز میکند. همچنین در حدود شش یا هفت سالگی با شروع مدرسه، به دلیل شرایط هیجانی و افزایش اضطرابها، احتمال دارد بروز لکنت در یک کودک دبستانی بیشتر هم بشود.
اشتباهات گفتاری کودکان در سن خردسالی رایج است و بیشتر در قالب تکرار سیلابها و کشیدن اول صداهاست. از آنجا که کودک در این سنها نسبت به شیوهٔ گفتار خود آگاهی ندارد، معمولاً نگرانی خاصی هم در مورد حرف زدنش احساس نمیکند و اگر درمان لکنت در این مرحله شروع شود، درصد بهبود و رفع مشکل بسیار بالا خواهد بود.
در دوران دبستان، کودک به دلیل فشارهایی که از سوی همکلاسیها، آموزگاران و والدینش بر او وارد میشود، نسبت به مشکل گفتاری خود آگاه میشود و لکنت داشتنش را به عنوان مشکلی جدی میپذیرد. کودکان دارای لکنت زبان در این مرحله تصور میکنند با فشار آوردن به خود، بر هم زدن پیاپی چشمها، تغییر حالتهای صورت و اخم کردن میتوانند مانع از لکنت خود شوند و این رفتارهای ناخودآگاهانه در او پس از مدتی به بخشی از عکسالعملهای کلامیاش تبدیل میشود.
در سن قبل از شروع نوجوانی، کودک با تغییرات مربوط به بلوغ خود روبهرو خواهد بود و مشکل لکنت او در موقعیتهای خاص و جدیدی مثل صحبت با افراد غریبه، خرید، دوست پیدا کردن، صحبت کردن در کلاس درس و گفتوگوهای تلفنی با دوستانش مشاهده میشود. نوجوانی که لکنت زبان دارد، ممکن است از بسیاری موقعیتهای شیرین زندگی خود دوری کند و از ترس این موضوع که مورد تمسخر و تحقیر دیگران قرار گیرد، منزوی، کمحرف، مضطرب و افسرده شود. در این مرحله گویش بچهها بسیار کوتاه و محدود به واژههایی میشود که برای بیان و ادای آنها مشکلی ندارد.
علل ایجاد لکنت زبان چیست؟
ذهن یک کودک نوپا پر از سروصدا و همهمهٔ سؤالات، دستورات و ترانههای کودکانه است. در دورهای که کودکتان به تدریج یاد میگیرد که چگونه افکار خود را به اصوات قابل فهم تبدیل کند، قطعاً اشتباه میکند، به ویژه وقتی که خسته، هیجانزده یا ناراحت است. گفتار او ممکن است پر از «اوم» و «اه» باشد، یا مرتباً کلمات یا عباراتی را تکرار کند. همچنین ممکن است کودک حرف اول یک کلمه را یک یا دو بار تکرار کند. این اشتباهات کاملاً نرمال و طبیعی هستند و خودبهخود ناپدید میشوند.
گیر کردن گاهبهگاه روی کلمات که به آن ناروانی گفتار نیز گفته میشود، باز هم با لکنت زبان واقعی فرق دارد. لکنت زبان تنها در ۵ درصد از کودکان بروز میکند و در کودکان نوپا بسیار غیرمعمول است. اگر فرزندتان واقعاً لکنت داشته باشد، ممکن است صدای اول یک کلمه را بکشد و بگوید «س-س-س-سرد»، یا صدا را تکرار کند، مانند «ش-ش-ش-شیر خوبه!» همچنین ممکن است دهانش را باز کند تا چیزی بگوید اما قبل از گفتن چیزی، صدا در گلویش گیر کند. در کنار این «انسداد»، ممکن است تنشی در فک یا گونههای او مشاهده کنید و او ممکن است به خاطر این تنش رو برگرداند یا مشتش را گره کند.
هیچکس نمیداند چه چیزی باعث لکنت زبان میشود. بسیاری از محققان فکر میکنند که نقصهای کوچکی در مغز کودک ممکن است در زمانبندی و ریتم گفتار او اختلال ایجاد کند. درست همانطور که بعضی از بچهها در گرفتن یک توپ پرتابشده مشکل دارند، برخی دیگر هم هماهنگی کلامی برای صحبت کردن با وضوح کافی را ندارند. لکنت زبان میتواند در خانوادهها ارثی باشد و در پسران نیز چهار برابر بیشتر از دختران دیده میشود.
اما لکنت زبان هیچ ارتباطی با ضریب هوشی ندارد و نشانهٔ بد بودن سبک فرزندپروری والدین یا مشکلات روانی پنهان نیست. وقایع استرسزا مانند نقل مکان به خانهٔ جدید یا رفتن به مهدکودک جدید میتواند لکنت زبان را بدتر کند، اما آنها این مشکل را ایجاد نمیکنند.
علائم لکنت زبان کودک کدامند
لکنت زمانی اتفاق میافتد که ناروانیهای کلامی در حجم زیاد و بیشتری از گفتار به وجود بیاید. مدت لکنت در گفتار فرد نیز میتواند از نیم ثانیه تا نیم دقیقه طول بکشد و معمولاً در بیشتر موقعیتها همراه با تنش عضلانی است. مشخصترین علامت لکنت زبان همان مکث و وقفه در گفتار است که همهٔ ما به راحتی تشخیصش میدهیم. اما برخی از خصوصیات و علائم لکنت شامل یک یا تعداد بیشتری از موارد زیر خواهد بود:
حرف زدن و مکالمه با کودکی که لکنت زبان دارد
برای اطمینان خاطر از همه چیز، اولین کار این است که موضوع را با پزشک کودکتان در میان بگذارید تا در صورت لزوم شما را به یک متخصص گفتاردرمانی ارجاع دهد. اما برای حرف زدن با کودک دارای لکنت زبان بهتر است نکات زیر را رعایت کنید:
اگر تمام این موارد را انجام دادید ولی چیزی بهتر نشد و حتی مشکلات کودکتان بیشتر شد، مجدداً به پزشک کودکتان مراجعه کنید تا در صورت لزوم کمکهای بهتر و بیشتری دریافت کنید.
رفتار صحیح و راهکارهای کمک به کودکی که لکنت زبان دارد
افراد دارای لکنت زبان از نظر هوش و استعداد با دیگران تفاوت ندارند و باورهای غلطی که آنها را افرادی خجالتی، عصبی، حساس، عجول یا درونگرا عنوان میکنند ریشه و اساس علمی ندارد. اما چگونه باید با فردی که دارای این ویژگی است رفتار کنیم تا نه تنها هیچکس دچار مشکل نشود، بلکه کمکم مشکلات ما کمتر و رفع شود؟ توصیههای زیر میتواند به شما در این مورد مهم کمک کند:
آیا لکنت زبان نیاز به درمان پزشکی دارد
لکنت زبان در بچهها معمولاً با پشت سر گذاشتن دوران کودکی رفع میشود، اما گاهی نیز این مشکل ادامه پیدا میکند. درمان لکنت زبان با رشد کودک و افزایش سن ممکن است مشکلتر شود. بنابراین، پیگیری برای رفع لکنت را لازم است از دوران کودکی شروع کنیم. نقش خانواده و مداخلهٔ زودهنگام در بهبود و پیشگیری از انتقال لکنت به دوران بزرگسالی نیز بسیار بسیار مهم است.
همچنین مراجعه به پزشک و گفتاردرمانگر برای کودکی که مشکل جدیتری دارد لازم است و البته این نیاز را پزشک کودک شما تشخیص خواهد داد. پس از ارجاع به یک گفتاردرمانگر، روند مناسبتر درمان شروع و پیگیری خواهد شد تا به شما و کودک شما یاد ببدهد که چگونه سرعت گفتارش را کنترل کند، هنگام صحبت عضلات خود را منقبض نکند و حرف زدنش دور از فشار و تقلا باشد. بهطورکلی، روشهای رفع و درمان لکنت زبان به شکل زیر است:
روش زبانی یا تلفظی: برای انجام این روش، هماهنگیها بین حنجره، گونهها، زبان و لبها لازم است. قبل از چهار یا پنج سالگی به ندرت مشخص میشود که یک کودک لکنت زبان دارد و کندی زبان در اثر اختلالات بدنی یا برآشفتگیهای عاطفی، در کودک رشد میکند. گاهی میتوان کندزبانی را از راه آموزش برطرف کرد، یعنی به کودک دارای لکنت آموخت که چگونه خیلی آهسته چیزی را بخواند، خیلی آهسته و با توجه خاص به حرف زدن خود، صحبت کند و هر هجایی را با کمال دقت ادا کند.
روش مکمل: در این روش، به بازپروری و پرورش جنبههای دوگانهٔ فکری و زبانی اهمیت داده میشود. این روش بیشتر در مورد کودکان سه تا هفت ساله استفاده میشود و معمولاً نتایج خوبی دارد. هدف این روش، پرورش دوگانهای از قدرت و صحت تفکر، قدرت و صحت بیان و گفتار است.
روش رواندرمانی: این روشها در مورد کودکانی که دچار کشمکشهای عاطفی و اختلالات روانی عصبی هستند به کار میرود. اما روشهای رواندرمانی برای کودکان در سنهای پایین اغلب مفید نیست.
روش دارودرمانی: برخی کارشناسان اعتقاد دارند که یکی از عوامل لکنت زبان، تنشها، اضطراب و هیجانات عاطفی است. به همین دلیل، داروهای آرامبخش میتواند تا حدودی کودک را از اضطراب و هیجانات عاطفی دور کند و در نتیجه لکنت زبان او را کاهش دهد، اما برای تجویز دارو حتماً سن و نظر پزشک کودک شما اهمیت زیادی دارد.
رفتاردرمانی: یک روش دیگر، تغییرات و اصلاحات رفتاری است. بر اساس نظریهٔ مدافعان این روش، یکی از علل لکنت زبان کودک، رفتارهای ناسازگار و ناهنجار اوست. به همین دلیل، در این روش سعی بر اصلاح رفتارها و به دنبال آن کاهش لکنت زبان در کودک است.
گردآورنده: سرکار خانم نیلیاتی (مربی پیش2)
تایید کننده: سرکار خانم خمّر (مدیریت پیش دبستانی)
منبع: روانشناسی تربیتی