در اکثرخانواده‌هایی که فرزندان آنها درمحدوده سنی 7 الی 14 سال قراردارند، والدین درحال آموزش همدلی به کودکان هستند.دراین زمان والدین بابهره گیری از الگوهای مناسب و برنامه ریزی‌های دقیق می توانند این مهارت رادرکودک خود افزایش داده و تقویت کنند. این نکته که الگوها باید اشخاصی باشند که دراین امر مناسب و موثر باشند،قابل توجه است. آموزش همدلی به کودکان باتداوم آموزش تقویت می‌شود. تحقیقات فراوان دراین زمینه نشان داده است که کودکان از بدو تولد دارای احساس همدلی هستند و حتی دراکثر مواقع این حس درکودکان قوی‌تر است. برای مثال درماه‌های آغازین تولدکودک، چنانچه والدین و یااطرافیان کودک ناراحت شوند و یا حتی به گریه بیفتند، کودک نیزسریعا واکنش نشون داده و به گریه می‌افتد.
منشا همدلی چیست؟
بیشترمحققان براین اعتقادند که همدلی به طور ژنتیکی درتمامی افراد وجود دارد و مادرهمان ابتدانسبت به پریشان حالی دیگران واکنش نشان می‌دهیم. علاوه بر منشا ژنتیکی، همدلی در کودکان درنتیجه تجربه نیز می‌تواند باشد. برای مثال والدینی که درمورد احساسات دیگران وخود بیشترباکودکان صحبت می‌کنند،احساس همدلی رابیشتر ازسایر والدین به کودک خودآموزش می‌دهند.
چگونه مهارت همدلی را در کودکان خود تقویت کنیم؟
تعدادی ازوالدین معتقدند که همدلی رفتاری کاملا ذاتی بوده ونیاز به آموزش ندارد. در حالی که تحقیقات این نظریه رابه کلی رد می‌کند و آموزش همدلی به کودکان، مانند آموزش‌های دیگر باید مورد توجه قرار گیرد.
بهترین روش های آموزش همدلی به کودکان
الگوی مناسب انتخاب کنید
کودکان بیشتراز هرشخص دیگری باوالدین خود درارتباط هستند و ساعات فراوانی را با والدین خود می‌گذرانند.بنابراین اگر می‌خواهید به کودک خود همدلی بیاموزید، ابتدا باید همدلی را درخود تقویت کنید.زیرا که کودکان عاشق والدین خود هستند و دائما به طور ناخودآگاه رفتار آن ها را تقلید می‌کنند.بنابراین در تقویت رفتارهای خود بکوشید.
احساسات را شرح دهید
باشرح دادن و نام بردن احساسات همدلی رابه کودک خودآموزش دهید.برای مثال هرگاه زمین خورد ویا آسیب جسمی دید،او را ببوسید ومحل آسیب دیده رانوازش کرده و بگویید:
“حتما خیلی دردناکه، من کنارتم.”
و یا هنگامی که برای شما کاری انجام می دهد تشکر کنید و بگویید:
“تو خیلی مهربونی ممنونم”
و یا اگر کسی را ناراحت کرد، با لحن ملایم از او بخواهید که کارش را جبران کند. مثلا به او بگویید:
” دوستت را ناراحت کردی. برای خوشحالیش می خوای چیکار کنی؟ ”
سن کودک را برای آموزش همدلی به او در نظر بگیرید
در سنین اولیه نمی‌توان انتظار داشت که کودک رفتاری مناسب ومحتاطانه وتحت امر داشته باشد. بنابراین ممکن است کودک هم سن‌های خود را اذیت کند و یا برای بدست آوردن خواسته‌های خوداعمالی انجام دهد که مورد تایید شما نیستند. به شما می‌گوییم که خیالتان راحت باشد. این امر مقطعی بوده و با آموزش درست همدلی به کودک، این رفتار در وی اصلاح می‌شود.بنابراین صبور باشید و از کودک خود انتظار اصلاح شدن یک‌باره رفتارش را نداشته باشید.
رفتارهای مناسب همدلانه کودک را مورد تشویق قرار دهید
وقتی کودک شما رفتارمناسب همدلانه‌ای انجام داد او را تشویق کرده و رفتارش را شرح دهید و بابت آن به کودک خود پاداش دهید. برای مثال هنگامی که از خوراکی خود به دوستان و یادیگران می‌بخشد،می‌توانید این چنین به کودک آموزش همدلی دهید: ” خیلی لطف کردی که ازخوراکیت به دوستت دادی.دوستت خیلی خوشحال شد. تو خیلی دست و دلباز و مهربونی”.
به رفتار اطرافیان اشاره کرده و شرح دهید
به کودک خودبیاموزید که به رفتار دیگران توجه کند و رفتارهای همدلانه آنها را مورد ستایش قرار دهد. برای مثال به او بگویید:
” مامان بزرگ با وجود اینکه خیلی خسته بود، ولی توی جمع کردن اتاقت بهت کمک کرد. واقعا مامان بزرگ خیلی مهربونه”.
با این عمل و تحلیل شما،کودک به رفتار دیگران متوجه شده و می توانیدببینید که چگونه رفتار مردم برآموزش همدلی به کودک شما تاثیرگذار است.علاوه بر شخصیت های حقیقی،شخصیت های کارتونی و یا شخصیتهای کتاب های داستان را نیز می توانید برای کودک خودتحلیل نمایید.
از کودک خود بخواهید احساساتش را شرح دهد
نسبت به احساسات کودک خود واکنش نشان دهید.مثلا هنگامی که چهره خود را جمع کرد به او بگویید:
” آخی انگار دردداری؟ کمک لازم داری؟ ”
برای آموزش همدلی به کودکان در بیان احساسات خود خساست به خرج ندهید
برای برقراری ارتباط بیشتر باکودک خود،از احساسات خود که برای کودک قابل درک باشد صحبت کنید. مثلا بگویید:
” از اینکه امروز نتونستم باهات بازی کنم ناراحتم.اما قول میدم فردا وقت بیشتری برای بازی کردن بزارم”.
وظایف کوچک متناسب با توانایی کودک را به او واگذار کنید
طبق تحقیقات به عمل آمده کودکانی که به آنها مسئولیت های کوچک محول می‌شود، حس همدلی ونوع دوستی در آن ها تقویت می‌گردد.برای انجام کارهای به ظاهر کوچک و کم اهمیت ازکودکان خودبسیار تشکر وتمجید کنید.مثلا بگویید:
” ممنون که لیوان آب رو سر سفره آوردی،واقعا تشنه ام بود و به موقع لیوانو آوردی. تو خیلی مهربونی”.
تفاوت جنسیت را ملاک رفتار خود قرار ندهید
معمولا از پسران کمتر از دختران تمجید می‌شود وکمتر تحت رفتارهای همدلی قرار می‌گیرند. در آموزش همدلی به کودکان این امر را مدنظر قرار دهید که به پسران و دختران به یک اندازه توجه گردد. به پسران همدلی را آموزش دهید که تحت تاثیر آموزه غلط مرد باید خشن باشد قرار نگیرند.
الگوی مناسب کمک به دیگران باشید
پیش تر توضیح دادیم رفتار شما مناسب ترین الگو برای کودکتان است. شما با اعمال محبت آمیز وکمک به دیگران،به طور خاص همدلی را در عمل به کودک خود یاد می دهید. برای کودکتان شرح دهید که گاها اطرافیان به کمک ما نیاز دارندو خودشان قادر به انجام کار به صورت انفرادی نیستند. با کمک کردن به دیگران می توان انجام کارها را برای آن ها تسهیل نمود.
برای آموزش همدلی به کودکان از خشم استفاده نکنید
عصبانی شدن شمادرهنگامی که کودک کار اشتباهی انجام می‌دهد امری طبیعی است، اما سعی کنید بارفتار مناسب و حساب شده کودکتان را متوجه اشتباهش سازید.با رفتار درست خود مدیریت احساسات را به کودکان خود می آموزید. دراین مواقع با صحبت و گفت و گو مسائل را حل کنید.مثلا بگویید:
” کار دوستت اشتباه بود که اسباب بازی تورو بدون اجازه برداشت، اما تو نباید اونو میزدی. با این کارت دوستت دردش اومد. لطفا ازش معذرت خواهی کن”.
نتیجه گیری
آموزش همدلی به کودکان موضوع بسیار مهمی است که والدین باید درپی یادگیری آن به فرزندانشان نهایت توجه را داشته باشند.تقویت احساس همدلی و محبت به کودک می تواند درآینده در روابط او تاثیرگذار باشد.بنابراین پیشنهاد می کنیم این آموزش را به شکل صحیح در کنار موارد دیگر هیچگاه فراموش نکنید.
گردآورنده: سرکار خانم نیلیاتی (مربی پیش2)
تایید کننده: سرکار خانم خمّر (مدیریت آموزشگاه)
منبع: کتاب تحریک کغز تا هوش هیجانی نوشته دکتر محمود حکیمی