ما درکشوری زندگی می‌کنیم که برای رسیدن به استقلال و پیشرفت همه جانبه در زمینه‌های فردی و اجتماعی، علمی و فرهنگی به شخصیت‌های رشد یافته و به دلهای بیدار و مغزهای اندیشمند و دستهای ماهر و توانا نیازمند است. چنین شخصیتها و مغزها و دلها و دستهایی باید تربیت شوند، برای چنین منظوری ضروری است که متخصصان تعلیم و تربیت و روان شناسی و سایر دست اندر کاران آموزش و پرورش آنچه در توان دارند به کار گیرند و لزوم تعلیم و تربیت منابع انسانی کشورمان و بویژه کودکان تیزهوش و با استعداد را تبیین کنند و اشاعه دهند.
تعریف تیزهوش
از نظر تعریف به کودکی تیز هوش گفته می‌شود که با کمک فکر و استدلا و استفاده از فرآیندهای ذهنی عالی بتواند قضاوت صحیح بکند و دارای استعداد خاص در کارهای خلاقه باشد. کودکان تیزهوش و با استعداد کسانی هستند که برطبق تشخیص افراد صلاحیتدار و اهل فن به دلیل استعدادهای برجسته خود قادر به عملکردهای عالی هستند. اسمیت و ریس تیزهوشی را اینگونه تعریف کرده‌اند «فردی با قوای ذهنی عالی ، نیروی خلاقیت و دارای انگیزه های خاص و با ارزش که کودک را کاملاً از همسالان متمایز می کند و او توانایی این را دارد که سهم وارزش قابل قبولی در اجتماع خود داشته باشد.». در تقسیم بندی وکسلر به کودکانی که هوشبهر از 130 به بالا داشتند کودکان تیزهوش یا طبقه بندی تیز هوشها پر استعداد می‌گفتند که 2.2% افراد را تشکیل می‌دهند.
افراد تیز هوش را به چهار دسته تقسیم می کنند:
تیز هوشهای خلاق
علاوه بر هوش سرشار، برتری این افرا د برای خلق و ایجاد مسائل هنری وابداع از همان ابتدا مشخص است.عقیده بر این است که برای توفیق در ایجاد آثار هنری باید مراحل مختلفی طی شود و عبور از این مراحل لازمه دست یافتن و خلق هنر است. مراحل به شرح زیر است :
الف – مرحله تهیه و آمادگی
ب- مرحله پنهانی یا نهفتگی
ج- جرقه فکری
د- مرور تکرار
تیز هوشهای درس خوان
این کودکان به مفاهیم مجرد توجه بیشتری دارند و بهتر، سریعتر و بیشتر از دیگران مطالب کتاب را یاد می‌گیرند و تعداد کتابهایی که خوانده اند به مراتب زیاد است. از لحاظ نگارش نیز این افراد برتری دارند و تعداد نوشته ها و رونویسیها زیاد است. مسلماً اعضای خانواده و تهیه وسایل تحصیل در پیشرفت این کودکان نقش مهمی دارد زیرا از یک طرف باعث به کار انداختن قدرت و استعدادهای کودک می‌شود واز طرف دیگر برنامه ها طوری تنظیم می‌شود که کودک احساس خستگی نکند.
تیز هوشهای حرفه ای یا مکانیک
در این کودکان یادگیری اعداد بهتر است. چون عدد یک مفهوم مجرد است این افراد علاقه زیادی به ساختن اشیاء، کارهای دستی، ریاضیات، اندازه گیری دارند و اشکال هندسی را تمیز و زودتر از موقع خود یاد می‌گیرند. این کودکان ممکن است به تعلیمات کلاسیک رغبت زیادی نداشته باشند وبه مسائل فنی، عینی و واقعی بیشتر از مسائل ذهنی علاقه مند باشند. به علاوه در کارهای حرفه ای پیشرفت خارق العاده دارند.
تیزهوشهای کم پیشرفت
این کودکان با وجود هوش زیادی که با آزمونهای مخصوص مشخص می‌شود در یادگیری موفق نیستند وبه قول معروف فرد علیه خود قیام می کند و در واقع هوش او به کار گرفته نمی‌شود. نکته جالب اینکه آموزگاران اکثراً گزارش می‌دهند که این افراد قدرت درک، نبوغ و بصیرت کافی دارند ولی نمی‌دانند چرا نتیجه امتحاناتشان خوب نیست. بعضی عقیده دارن چون کودک با هوش به سرعت درسها را یاد می‌گیرد لذا مانند دیگران تمرین نمی‌کند. گاهی اوقات علت بی علاقه گی به درس ناشی از مسائل خانوادگی است. گاهی ضایعات مختصر مغزی و دیسلکسیا که باعث اشکال در خواندن و نوشتن می‌شود موجب بی دقتی و اختلال در یادگیری می‌گردد و یا آنکه معلولیت جسمانی به علت محدودیتهای حرکتی و مسائل روانی مانع پیشرفت صحیح فرد می‌گردد. طبق آمار ویترومیکر دو درصد افراد معلول تیز هوش هستند که در شناسایی آنها غفلت می‌شود.
سرچشمه های تیزهوشی
تردیدی نیست که استعداد دست کم تا حدودی موروثی است. مربیان آنقدر به تغییرات محیطی اهمیت می‌دهند که اغلب از تأثیر وراثت غافل می‌مانند یا آن را ناچیز می‌پندارند. حتی اگر بدانیم که کودکی دارای والدین بسیار باهوش و محیطی غنی است، باز هم این اطلاعات کافی نیست تا بگوئیم کدام خصوصیات و چه ترکیبی از آنها را باید عامل نتایج مطلوب یا تیزهوشی دانست. یک نگرش که به عنوان راهی برای تفکیک و دسته بندی عوامل گوناگون تا حدودی مورد توجه قرار گرفته عبارتست از مقایسه بین نتیج حاصله در مورد دو قلوهای همسان با عملکرد دوقلوهای همزاد. اگر وراثت مهم باشد، درآن صورت می توانیم انتظار داشته باشیم که عملکردهای دو قلوهای همسان به یکدیگر شباهت بیشتری داشته باشند تا دو قلوهای همزاد.
اخیراً نیکلاس با تحقیقاتی که روی دو قلوها انجام داد به این نتیجه رسید که تقریباً 70 درصد از کل عملکرد دانش آموز را می توان به وراثت نسبت داد. در عین حال زمینه های زیادی باقی می‌ماند که مربی باید روی آنها کار کند. ولی او نباید فرض را براین بگیرد که هر کودک در ابتدا به مثابه لوحه سفیدی است که عملکردش صرفاً بر پایه تأثیرات محیطی تعیین می‌شود. پدیده دیگری گرایش به این اعتقاد است که کودکان اول خانواده از خواهران وبرادران بعدی با استعدادترند و زودتر زبان باز می‌کنند زودتر به راه می افتند و برای خواندن آمادگی پیدا می‌کنند. شاید یک علت احتمالی برای این تفاوت آن باشد که رفتار تربیتی والدین با فرزندان اول با رفتار آنان با سایر فرزندان تفاوت می‌کند، به فرزندان اول بیشتر توجه می‌شود و بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند.
شناسایی کودکان تیزهوش
شناسایی کودکان تیزهوش مدتها موضوع مورد توجه و مورد بحث محافل آموزشی بوده است. هر شخص نسبتاً هوشمند می تواند تشخیص دهد که چه کودکانی تیزهوش هستند. بسیاری از کودکان برخوردار از قوه ادراک عالی را از طریق مشاهده به آسانی نمی توان پیدا کرد، بلکه کشف این کودکان مستلزم توجه خاص معلمان، مدیران و روان شناسان است. نظامهای تحصیلی برای شناسایی و تعیین کودکان تیزهوش چند تدبیر نسبتاً تثبیت شده را به کار گرفته اند. در زیر شیوه های عمده به کاررفته و توصیه شده در برنامه ایلی نویز را بیان می‌کنیم.
مشاهده و شناسایی توسط معلم
نمره های آزمون موفقیت تحصیلی گروهی
نمره های آزمون هوش گروهی و فردی
موفقیتهای تحصیلی گذشته
نمره های آزمون خلاقیت
هر چند شیوه مشاهده و انتخاب توسط معلم بیش از تدبیرهای دیگر به کار رفته است ولی کارشناسان به دلایل آشکار اقتصادی، روش آزمونهای فردی هوش و موفقیتهای تحصیلی گذشته را ترجیح داده اند. اغلب مطالعاتی که این مسأله را با دقت بررسی کرده اند دریافته اند که معلمان از شناسایی بسیاری از کودکان تیزهوش که توسط یک آزمون دقیق طراحی شده کشف می‌شوند غافل می مانند، و بالعکس، بسیاری از معلمان ممکن است تحت تأثیر کودکان وظیفه شناس و پرکار قرار گیرند ودر ارزیابی خود بیش از اندازه به آنها اهمیت دهند. دردو دهه اول قرن جاری شناسایی و معرفی کودکان تیزهوش با گزینش معلم انجام گرفته است و هنوز هم در بسیاری از مناطق روستایی این تنها روش شناسایی کودکان مذکور است. آلبرت اینشتن، توماس ادیسون و وینستون چرچیل سه نمونه کلاسیکی هستند که با روش شناسایی توسط معلم نمی توان آنها را تیزهوش نامیده قضاوت معلم به عنوان مهمترین روش رفته رفته جای خود را به آزمونهای استاندارد سنجش توانایی ذهنی داده است. اگر آزمونهای هوش عملاً همه مواردی را که به نظر ما در تیز هوشی مهم است سنجید، ما همچنین تعدادی از جوانان تیزهوش را از دست خواهیم داد.
تایید کننده: سرکار خانم خمّر (مدیریت آموزشگاه)
گردآورنده: سرکار خانم نیلیاتی (مربی پیش2)
منبع: کتاب تحرک کغز تا هوش هیجانی نوشته دکتر محمود حکیمی